Alicja Wojtyna-Jodko
Stowarzyszenie Nauczycieli Przedmiotów
Przyrodniczych i Technicznych (SNPPiT)
Skrytka Pocztowa 93, 85-797 BYDGOSZCZ 32
tel. 52 346 76 67, e-mail: awjodko@wp.pl

 

WPŁYW ŚRODOWISKA (RODZINY) NA ZDOLNOŚĆ UCZENIA SIĘ DZIECI

STRESZCZENIE

Mimo, że żyjemy w dobie przyśpieszonego rozwoju naukowo-technologicznego i zmian społecznych, wymagających od obywateli coraz bardziej rozległej wiedzy, zwłaszcza w zakresie przyrodniczo-technicznym, rozumienia zachodzących zmian oraz umiejętności współpracy i podejmowania decyzji, coraz więcej uczniów ma problemy z przyswajaniem wiedzy w szkole. Z grona tych dzieci wyrasta młodzież z brakiem wiary we własne możliwości, stosująca przemoc oraz ulegająca zachowaniom patologicznym. Jako dorośli, ludzie ci nie są w stanie korzystać w sposób zadowalający z form kształcenia ustawicznego, np. nauczania na odległość.

Jedną z przyczyn trudności w przyswajaniu wiedzy są problemy emocjonalne dzieci, będące konsekwencją zaburzonej funkcji wychowawczej środowiska rodzinnego.

SŁOWA KLUCZOWE: zdolności poznawcze, trudności w uczeniu się, emocje, rodzina

 

THE INFLUECE OF PARENTS AND FAMILIES ON COGNITIVE ABILITIES OF THEIR CHILDREN

ABSTRACT

We live in environment with many applications of very high technology, so scientific and technological literacy, new knowledge and understanding as well as co-operation ability are needed for everyone for safe use of the technical equipment and to communicate with others. An increasing number of children with cognitive difficulties is being observed at schools. In time those children become aggressive teenagers belonging to pathological groups.

One of the reasons of these cognitive difficulties are children’s emotional problems due to inappropriate behaviour of their parents and other members of family. Usually parents are not conscious of their negative influence on the cognitive possibilities of their children.

KEY WORDS: learning abilities, cognitive difficulties, emotions, family

 

Alicja Wojtyna-Jodko

Stowarzyszenie Nauczycieli Przedmiotów Przyrodniczych i Technicznych (SNPPiT)

Skrytka Pocztowa 93, 85-797 BYDGOSZCZ 32

tel. 52 346 76 67, e-mail: awjodko@wp.pl

 

WPŁYW ŚRODOWISKA (RODZINY) NA ZDOLNOŚĆ

UCZENIA SIĘ DZIECI

1. WPROWADZENIE

Po wejściu Polski do Unii Europejskiej coraz intensywniej prowadzi się prace zmierzające do wprowadzenia w naszymkraju mechanizmów, które przyspieszą jego rozwój i w konsekwencji doprowadzą do poziomu życia społeczeństwa porównywalnego z innymi krajami UE. W marcu 2000 r., podczas europejskiego szczytu w Lizbonie, jako cel działań przyjęto zintensyfikowanie szeroko pojętej współpracy w zakresie kształcenia, doskonalenia oraz badań naukowych jako drogę do ukształtowania społeczeństwa opartego na wiedzy (the society of knowledge).

Bardzo istotnym czynnikiem rozwoju państwa jest poziom wykształcenia społeczeństwa. Jednym z kryteriów oceny, podkreślanym zarówno przez UNESCO jak i OECD, jest poziom wykształcenia i poziom życia najmniej wykształconych obywateli. Ponadto OECD zawraca uwagę na to, że ciągłe zmiany, zachodzące w społeczeństwie, wymagają od ludzi, zwłaszcza młodych, nowej jakości wiedzy i rozumienia.

2. CELE I FORMY KSZTAŁCENIA

Celem formalnej edukacji szkolnej w większości państw europejskich jest przygotowanie młodego pokolenia do życia w opartym na wiedzy społeczeństwie XXI w., w demokratycznym państwie prawa o gospodarce rynkowej. Absolwent, kończący okres obowiązkowej nauki, powinien umieć zapewnić sobie byt ekonomiczny w gospodarce rynkowej, być świadomym i aktywnym obywatelem demokratycznego państwa, mieć wszechstronnie wykształconą osobowość, która pozwoli mu na przystosowywanie się do ciągłych zmian, zachodzących w społeczeństwie i w miejscu pracy, do zmiany zawodu i do ustawicznego kształcenia się. Młody człowiek, jako przyszły rodzic, powinien być świadomy swojego wpływu na rozwój emocjonalny oraz intelektualny swoich dzieci.

Bardzo istotnym czynnikiem wpływającym na edukację człowieka, zwłaszcza młodego, jest nieformalna edukacja pozaszkolna, na którą składa się ta wiedza i umiejętności, które człowiek zdobywa poza szkołą (rodzina, rówieśnicy, media, pozaszkolne ośrodki edukacyjne: kluby, centra, domy kultury, muzea itp.). Poza szkołą człowiek zdobywa tzw. wiedzę potoczną, którą wykorzystuje w działaniu, w postępowaniu w życiu codziennym.

Przyspieszony rozwój naukowo-techniczny i organizacyjny państwa i społeczeństwa oraz natłok docierających informacji wymagają od każdego człowieka umiejętności podejmowania decyzji, ciągłego uaktualniania swojej wiedzy i ustawicznego podnoszenia kwalifikacji zawodowych (Lifelong Learning). Formy kształcenia na odległość (Distance Learning) wychodzą naprzeciw tym wyzwaniom.

Ludzie, którzy nie potrafią sprostać wymogom współczesności, potrzebują pomocy ze strony instytucji państwowych i samorządowych, co pociąga za sobą wysokie koszty ze środków publicznych.

3. ZDOLNOŚĆ UCZĄCYCH SIĘ DO PRZYSWAJANIA WIEDZY

Wyżej wspomniane uwarunkowania zewnętrzne wymagają od uczących się (dzieci, młodzieży i dorosłych) mobilizacji intelektualnej, zdolności do koncentracji i przyswajania nowej wiedzy, do wykształcania nowych umiejętności.

Nauczający (nauczyciele, wykładowcy, instruktorzy itp.) przez wiele lat stwierdzali w grupie uczących się (z wolnego naboru bez selekcji wstępnej) obecność pojedynczych osób, które nie przyswajają wiedzy.

Obecnie w szkołach niepokojąco zwiększa się liczba uczniów (w niektórych klasach nawet do 30%), których proces przyswajania wiedzy odbywa się w różnym tempie w zależności od ich stanu emocjonalnego, w skrajnych przypadkach w ogóle nie przyswajają wiedzy. W okresie wczesnoszkolnym dzieci te mają też często problemy społeczne, np. są odrzucane przez rówieśników. Jeżeli grono pedagogiczne nie zdiagnozuje problemu i nie podejmie środków naprawczych, w miarę upływu czasu wśród uczniów tych pojawiają się zaburzenia w zachowaniu prowadzące do zjawisk patologicznych. Z tej grupy uczniów wyrastają osoby przebywające później w ośrodkach szkolno-wychowawczych, aresztach i więzieniach, a więc instytucjach finansowanych ze środków publicznych.

Rozwój dziecka odbywa się w wielu sferach, m.in. w sferze fizycznej (od urodzenia kontrolowany przez służbę zdrowia), w sferze emocjonalnej oraz intelektualnej.

Wiele czynników wpływa na rozwój intelektualny człowieka. Dziecko od urodzenia ma naturalną skłonność i umiejętność uczenia się, poznawania otoczenia. Robi to z wykorzystaniem swoich zmysłów, wykazując przy tym własną inicjatywę. W miarę swojego rozwoju, prawidłowo kierowanego przez dorosłych (rodziców, dziadków, opiekunów), dziecko wykształca bardziej zaawansowane metody poznawania coraz to bardziej skomplikowanych elementów otaczającej go rzeczywistości.

Zaburzony rozwój emocjonalny dziecka może wywoływać obniżoną zdolność koncentracji i utratę wiary we własne siły, zmniejsza poczucie własnej wartości. Przyczyną zaburzeń emocjonalnych dziecka mogą być zaburzenia ról rodzicielskich. Może to być autorytarny lub nadmiernie pobłażliwy, czy też niezaangażowany styl wychowania, w wyniku którego nie została nawiązana pozytywna więź emocjonalna między rodzicami a dzieckiem.

Zaburzenia emocjonalne u dzieci są często konsekwencją przedmiotowej orientacji wychowawczej rodziców, przejawiającej się poprzez urabianie, sterowanie, manipulowanie dzieckiem, negowanie i hamowanie jego inicjatywy zamiast orientacji podmiotowej, w której stwarzając materialne i emocjonalne warunki do aktywności oraz wchodząc w bezpośrednie i partnerskie interakcje z rozwijającym się dzieckiem, pobudzając i kierując jego inicjatywą środowisko rodzinne pomaga dziecku wykształcić umiejętności i nawyki poznawcze (zdolność koncentracji, umiejętność uważnej obserwacji i opisu elementów otaczającej rzeczywistości i zachodzących w niej zjawisk), wyrabiać poczucie odpowiedzialności i umiejętność podejmowania samodzielnych decyzji.

Zaburzone emocje dziecka utrudniają i hamują, a w skrajnych przypadkach uniemożliwiają, jego rozwój intelektualny, przyswajanie wiedzy i wykształcanie umiejętności.

Stwierdza się występowanie w rodzinach trojakiego rodzaju ubóstwa: ekonomicznego, intelektualnego i/lub moralnego. W takich rodzinach oddziaływanie środowiska może spowodować, że dziecko bez fizycznej dysfunkcji mózgu funkcjonuje jakby było niepełnosprawne intelektualnie.

Do rodzin dotkniętych ubóstwem ekonomicznym kierowane są różne formy pomocy społecznej. Dzieci z tych rodzin często znajdują się pod opieką pedagogów szkolnych i poradni psychologiczno-pedagogicznych.

Nierozwiązany problem stanowią rodziny funkcjonujące na dobrym poziomie ekonomicznym o niewystarczająco rozwiniętej świadomości swojego wpływu na hamowanie zdolności poznawczych dzieci. Dzieci z tych rodzin często słabo się uczą. Rodzice uważają, że szkoła ma nauczyć ich dzieci bez angażowania rodziców w proces kształcenia, nie podejmują dialogu z nauczycielami. Swój kontakt ze szkołą ograniczają do wymuszania na nauczycielach lub dyrektorze zawyżonych ocen.

U dzieci w okresie wczesnoszkolnym z emocjami zaburzonymi przez środowisko rodzinne do tego stopnia, że nie przyswajają wiedzy, nie są w stanie nauczyć się pisać ani czytać, najistotniejszym czynnikiem zaburzającym jest zazwyczaj niewłaściwy stosunek matki do dziecka. Najczęściej matka nie zdaje sobie sprawy z wpływu swojego postępowania wobec dziecka na hamowanie jego zdolności do uczenia się.

Jeżeli zniknie czynnik zaburzający emocje dziecka, tzn. matka zmieni swój sposób postępowania wobec niego, a dziecko ma własną motywację, to po 2-3 latach uczeń może pokonać trudności w uczeniu się i stać się bardzo dobrym uczniem, a nawet otrzymać świadectwo z paskiem.

 

4. PODSUMOWANIE

4.1. Cykl wykładów otwartych

Z inicjatywy Stowarzyszenia Nauczycieli Przedmiotów Przyrodniczych i Technicznych (SNPPiT) przy współpracy z Instytutem Pedagogiki Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego (UKW) w Bydgoszczy w roku akademickim 2007/2008 zorganizowano cykl 5 wykładów otwartych skierowanych do rodziców, dziadków i opiekunów pod hasłem „Moja wiedza pomaga mi w kierowaniu prawidłowym rozwojem mojego dziecka”.

Wykłady odbywały się co dwa miesiące na terenie UKW, po każdym wykładzie wywiązała się ożywiona dyskusja. Słuchaczami byli studenci, nauczyciele, rodzice i dziadkowie (reprezentujący różne zawody, w tym system penitencjarny).

Wszyscy zabierający głos zwracali uwagę na konieczność podjęcia działań w celu przeciwstawienia się niepokojącej tendencji zwiększania się liczby dzieci, które mają poważne trudności w przyswajaniu wiedzy w szkole.

4.2. Potrzeba wspomagania rozwoju intelektualnego dziecka

Zaburzenia emocjonalne pojawiają się u dzieci już w okresie 0-6 lat, kiedy rodzice nie mają żadnego wsparcia instytucjonalnego. Nie ma żadnej kontroli rozwoju intelektualnego i emocjonalnego dziecka w tym okresie, chociaż istnieje taka potrzeba. Rozszerzenie zakresu obowiązków zakładów opieki zdrowotnej o kontrolę rozwoju emocjonalno-intelektualnego może być jednym ze sposobów rozwiązania tego problemu.

Dopiero w przedszkolu pojawia się możliwość porównania poziomu rozwoju intelektualnego i emocjonalnego różnych dzieci, jednak nie wszystkie dzieci chodzą do przedszkola.

W szkołach skala problemu dzieci z ograniczoną i zmienną zdolnością przyswajania wiedzy, będącą konsekwencją zaburzeń emocjonalnych, wymaga szybkiej diagnozy oraz podjęcia intensywnych działań naprawczych, obejmujących zarówno pracę z uczniem jak i jego rodzicami. Liczba uczniów w klasie nie powinna przekraczać 20. Im mniejsza grupa, tym łatwiej nauczyciel może zindywidualizować nauczanie. Wszyscy nauczyciele edukacji wczesnoszkolnej oraz wychowawcy w gimnazjach i szkołach ponadgimnazjalnych powinni zostać przeszkoleni w zakresie stosowania diagnostycznych metod socjotechnicznych oraz form i metod współpracy z uczniem i jego rodzicami. Należy też zwiększyć liczbę i zakres obowiązków pedagogów szkolnych oraz poradni psychologiczno-pedagogicznych.

Proponowane zmiany systemowe wymagają dodatkowych nakładów na oświatę, ale skutek tych działań naprawczych w postaci mniejszej liczby młodych ludzi zbyt wcześnie kończących naukę i należących do grup patologicznych oraz młodych bezrobotnych obniży koszty ponoszone ze środków publicznych na naprawę zdewastowanego mienia, na zwiększanie liczby miejsc w ośrodkach szkolno-wychowawczych, aresztach i więzieniach oraz na zasiłki.

4.3. Potrzeba edukowania rodziców, dziadków i opiekunów

Pierwotną przyczyną zaburzeń emocjonalnych dzieci, hamujących ich rozwój intelektualny, czego skutkiem są trudności w przyswajaniu wiedzy i wykształcaniu umiejętności, co prowadzi do niepowodzeń szkolnych, jest brak rzetelnej i wystarczającej wiedzy rodziców na temat możliwych negatywnych skutków ich funkcji wychowawczych. Istnieje zatem potrzeba podjęcia działań zmierzających do podniesienia świadomości rodziców, dziadków i opiekunów w tym zakresie.

W poradniach ginekologicznych powinny być dostępne broszury na temat rozwoju intelektualnego i emocjonalnego dziecka, opracowane przez pedagogów i psychologów, przeznaczone dla przyszłych matek, gdyż kobiety w ciąży mają czas, a ich uwaga jest skoncentrowana na rozwoju dziecka, które wkrótce urodzi.

„W jaki sposób edukować rodziców, dziadków i opiekunów?” pozostaje pytaniem otwartym. Jest tu miejsce na wiele różnych lokalnych inicjatyw.

Jednak potrzebna jest kampania medialna, odpowiednio przygotowana przez pedagogów i psychologów, skierowana do wszystkich dorosłych obywateli naszego państwa, ponieważ każdy ma jakiś wpływ na rozwój dziecka w bliższej lub dalszej rodzinie (ciocie, wujkowie itd.).