Alicja Wojtyna-Jodko
Stowarzyszenie Nauczycieli
Przedmiotów Przyrodniczych i Technicznych (SNPPiT)
KSZTAŁCENIE MŁODEGO POKOLENIA
W ZAKRESIE WIEDZY PRZYRODNICZO-TECHNICZNEJ
NA POZIOMIE SZKOŁY PODSTAWOWEJ
I. WSTĘP
Kształcenie na poziomie szkoły podstawowej powinno być zintegrowane, tzn. podstawa programowa, zarówno w zakresie edukacji wczesnoszkolnej jak i każdego przedmiotu w klasach IV-VI, powinna być uzgodniona w gronie nauczycieli wszystkich przedmiotów.
II. UWAGI OGÓLNE
1. System edukacyjny przygotowuje młode pokolenie do życia w państwie i społeczeństwie.
W państwie totalitarnym i autorytarnym, gdzie wszystkie decyzje podejmowane są odgórnie, system edukacyjny przygotowuje młode pokolenie do wykonywania poleceń.
W państwach demokratycznych Unii Europejskiej z gospodarką rynkową opartą na wiedzy system edukacyjny (zgodnie z Deklaracją Bolońską), zapewniając każdemu dziecku warunki do rozwoju jego osobowości, przygotowuje młode pokolenie do:
* umiejętności zapewnienia satysfakcjonujących podstaw bytu materialnego sobie i swojej rodzinie z wykorzystaniem swojej wiedzy, inicjatywy i przedsiębiorczości;
* bycia świadomym i aktywnym obywatelem demokratycznego państwa;
* chęci i zdolności dalszego rozwoju swojej osobowości i kwalifikacji zawodowych oraz świadomego i prawidłowego stymulowania intelektualnego rozwoju swoich dzieci.
1. Żyjemy w dobie zaawansowanej technologii powszechnie dostępnej – bezpieczne posługiwanie się coraz bardziej skomplikowanym sprzętem, zarówno w gospodarstwie domowym jak i w miejscu pracy, wymaga od każdego podstawowej wiedzy w zakresie przyrodniczo-technicznym oraz zdolności jej wykorzystywania w życiu codziennym.
Współczesna cywilizacja techniczna zmienia środowisko naturalne w stopniu mierzalnym – w celu zapewnienia bezpiecznego przetrwania kolejnych pokoleń (efekt cieplarniany, wymieranie gatunków etc.) konieczna jest świadomość każdego obywatela w zakresie zrównoważonego rozwoju, jak też rozumienie wpływu indywidualnych zachowań na stan środowiska naturalnego.
Warunki życia (zarówno techniczne jak i przyrodnicze) zmieniają się tak szybko, że nikt nie jest w stanie przewidzieć, w jakich konkretnych warunkach będą funkcjonowali dzisiejsi uczniowie. Można zaledwie określić generalne trendy:
– starzejące się społeczeństwa będą generowały więcej miejsc pracy zapewniających wysokie standardy ich życia i opieki społecznej;
– przeciwdziałanie zagrożeniom globalnym wynikającym ze zmian klimatycznych będzie wymagało nowych miejsc pracy w gospodarce o niższym zużyciu węgla;
– rozwój technologii informatycznej i nanotechnologii będzie stwarzał miejsca pracy dla bardzo dobrze wykształconych specjalistów;
– będzie wzrastała liczba instytucji kształcących i szkolących.
Liczba miejsc pracy dla ludzi o niskich kwalifikacjach będzie malała, natomiast wzrastała będzie liczba miejsc pracy dla ludzi o wysokich specjalistycznych kwalifikacjach.
Wobec powyższego nie można kształcenia ograniczać do przygotowania młodych ludzi do wykonywania poleceń i prostych zawodów, ale konieczne jest wdrożenie ich do ciągłego doskonalenia się i zdobywania nowych wyższych kwalifikacji.
Pogłębianie i uaktualnianie swojej wiedzy, umiejętności, kompetencji i kwalifikacji nie jest już luksusem dostępnym tylko dla profesjonalistów w zakresie zaawansowanych technologii, ale jest koniecznością dla wszystkich.
W krajach Unii Europejskiej gospodarka nie jest i nie będzie w stanie wygenerować dla młodego pokolenia wystarczającej liczby miejsc pracy, zatem system edukacyjny powinien przygotować ich do tworzenia dla siebie możliwości zarobkowania poprzez wymyślenie nowego lub lepszego od istniejącego produktu albo usługi, to znaczy do tworzenia nowych miejsc pracy dla siebie.
III. PRZESŁANKI WYBORU TREŚCI I METOD KSZTAŁCENIA
Biologia i medycyna pokazują, że proces rozwoju prenatalnego obejmuje skondensowaną powtórkę rozwoju życia od organizmów prostych do tak skomplikowanego, jakim jest ciało ludzkie.
Każdy człowiek rodzi się ze zdolnością do uczenia się. Małe dzieci aktywnie poznają otaczający je świat z wykorzystaniem swoich zmysłów, a wyniki swoich doświadczeń komunikują otoczeniu za pomocą rysunków. Z własnej inicjatywy chętnie poświęcają dużo energii na poznanie wszystkiego, co znajduje się w zasięgu ich zmysłów, i robią to z bardzo dużą dokładnością.
W procesie wychowania i kształcenia dzieci uczą się hierarchii ważności odbieranych bodźców, a przy zakłóconym rozwoju emocjonalnym zbyt często tracą naturalne zainteresowanie poznawaniem nowych elementów otaczającej rzeczywistości i tracą zdolność do uczenia się.
Od urodzenia – w oparciu o wiedzę otrzymaną od rodziców i całego środowiska rodzinnego, własne „odkrycia”, a także docierającą poprzez media – dzieci tworzą w swoich umysłach strukturę wiedzy potocznej.
Jeżeli w trakcie formalnej edukacji szkolnej nauczyciel nie odwołuje się do wiedzy potocznej ucznia, to w jego umyśle powstają dwie niezależne od siebie struktury wiedzy: szkolnej – wykorzystywanej wyłącznie w szkole, oraz wiedzy potocznej, często zawierającej pojęcia błędne – wykorzystywanej w działaniu poza szkołą.
Biorąc pod uwagę fakt, że z wiekiem dzieci rozszerzają zakres dostrzeganych zjawisk i zależności zachodzących w coraz większej przestrzeni oraz w czasie dłuższym i bardziej odległym, w strukturze podstawy programowej można uwzględnić historyczne etapy rozwoju cywilizacji.
W dobie powszechnego dostępu do Internetu nie ma potrzeby, aby uczniowie zapamiętywali wiedzę encyklopedyczną, natomiast istnieje konieczność wykształcenia w nich umiejętności i nawyku poszukiwania w sieci potrzebnych wiarygodnych informacji.
Człowiek najłatwiej zapamiętuje wiedzę mu potrzebną, której aktywnie poszukuje z wykorzystaniem metody naukowej (uważna celowa obserwacja, jej opis, stawianie hipotez i ich eksperymentalna weryfikacja).
Badania pokazują, że studenci, którzy na jedno wybrane zagadnienie poświęcili znacznie więcej czasu i poznali je bardziej dogłębnie niż inne, pod koniec semestru lepiej opanowali cały materiał niż ci, którzy w sposób tradycyjny na nauczenie się poszczególnych zagadnień poświęcali tak samo dużo czasu.
IV. ZARYS PODSTAWY PROGRAMOWEJ
|
wiek |
klasa |
cel i zakres kształcenia |
odniesienie socjologiczne |
kompetencje podstawowe i wyższego stopnia |
wiedza |
|
6-7 |
I |
Opisuję moją rodzinę |
Ja i moja rodzina |
Obserwowanie, opisywanie, mierzenie długości (wzrost, długość stopy), ważenie, prezentacja graficzna wyników (rysowanie), porównywanie, komunikowanie |
Człowiek i zwierzęta domowe, rośliny na działce i w parku, woda |
|
7-8 |
II |
Rozumiem mój wpływ na środowisko naturalne |
Ja i moje otoczenie przyrodnicze |
Klasyfikowanie zaobserwowanej flory i fauny, pomiar temperatury i ciśnienia (w dwóch skalach) oraz wilgotności w pomieszczeniu i na zewnątrz, tworzenie bazy danych |
Woda, powietrze, gleba, flora, fauna, pogoda i klimat (diagram pogody w języku polskim i w języku angielskim), człowiek w środowisku |
|
8-9 |
III |
Budujemy nasz dom |
Współpraca w zespole rodzinnym |
Projektowanie, zbieranie informacji, zapewnienie bezpieczeństwa, prezentacja graficzna (tabele, wykresy) |
Geologia, własności materiałów, mechanika, informatyka, nowoczesne technologie, efektywne zużycie mediów |
|
9-10 |
IV |
Tworzymy fabrykę, aby zarabiać w niej na życie |
Współpraca w zespole kolegów |
Inicjatywa, przedsiębiorczość, stawianie hipotez i ich eksperymentalna weryfikacja, ewaluacja, ocena ryzyka |
Zasoby naturalne, procesy technologiczne, rozmieszczenie przemysłu w okolicy, |
|
10-11 |
V |
Wybieramy się w podróż dookoła świata |
Współistnienie z nieznajomymi, innymi kulturami |
Badanie warunków, określanie potrzeb, wytyczanie trasy, wybór środków transportu, zapewnienie bezpieczeństwa |
Historia życia i rozwój nauk przyrodniczo-technicznych, ukształtowanie powierzchni, zróżnicowane warunki życia |
|
11-12 |
VI |
Przygotowujemy wyprawę na Marsa |
My Ziemianie i świat nieznany |
Analizowanie, syntetyzowanie, ewaluacja, rozwiązywanie problemów, podejmowanie decyzji, samo-ewaluacja |
Energia, materia, nowoczesne technologie, astronomia, fizjologia, |
Stosując aktywizujące metody nauczania nauczyciel pełni rolę przewodnika w procesie uczenia się i rozwoju każdego ucznia. Już od drugiej klasy uczniowie pracują w grupach metodą projektów. Pod kierunkiem nauczyciela sami określają problemy i wybierają sposoby ich badania, a uzyskane wyniki prezentują w wybranej przez siebie formie społeczności klasowej, szkolnej, rodzicom, okolicznym mieszkańcom.
V. PRZYGOTOWANIE NAUCZYCIELI
Wychodząc z założenia, że nauczyciel przygotowuje swoich uczniów do radzenia sobie w życiu, powinien mieć on dostęp do aktualnej wiedzy o problemach występujących poza szkołą i sposobach ich rozwiązywania. Będąc człowiekiem wykształconym nauczyciel potrafi swoją wiedzą przekazać uczniom w sposób dla nich zrozumiały.
Dla nauczycieli czynnych zawodowo najlepszą formą doskonalenia będzie dobrowolny udział w organizowanych przez stowarzyszenia konferencjach, w których zaproszeni pracownicy naukowi, przedstawiciele przemysłu oraz władz będą prezentowali wyniki współczesnych badań oraz podejmowanych nowatorskich działań, natomiast każdy nauczyciel będzie miał możliwość zaprezentowania swoich dobrych praktyk. Wymiana doświadczeń między nauczycielami będzie miała tu kluczowe znaczenie.
Na swoich stronach internetowych stowarzyszenia mogą umieszczać przykłady dobrych praktyk.
Każdy nauczyciel powinien obowiązkowo przez określoną liczbę dni w roku brać udział w różnych formach doskonalenia, natomiast konferencje i szkolenia wybiera sam.
Przygotowanie do zawodu nauczyciela powinno obejmować oprócz zajęć przewidzianych dla wszystkich studentów danego kierunku oraz kursu pedagogicznego również zajęcia z dydaktyk przedmiotowych (prowadzonych także przez doświadczonych nauczycieli) oraz miesięczną praktykę w szkole podstawowej lub gimnazjum lub w szkole ponadgimnazjalnej oraz po 1 tygodniu spędzonym w każdym z pozostałych 2 typów szkół.
BIBLIOGRAFIA:
1. The MAGAZINE, Education and Culture DG, European Commission;
2. „SOCLES DE COMPETENCES: Eveil Initiation Scientifique”, Ministere de la Communaute francaise, Administration generale de l’Enseignement et de la Recherche scientifique (B);
3. „New material development and education: General considerations”, Alicja Wojtyna-Jodko (SNPPiT and ICASE, Poland), prof. Joseph Depireux (GIREP and Uniwersity of Liege, Belgium), Proceedings of the GIREP and ICPE conference on “Teaching the Science of Condensed Matter and New Materials”, University of Udine, 1995;
4. „Wpływ środowiska (rodziny) na zdolność uczenia się dzieci”, Alicja Wojtyna-Jodko (SNPPiT), „Wspólczesne problemy kształcenia na odległość”, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, 2008;
5. „Na którym etapie systemu edukacji zaczynamy kształcić umysł fizyka?”, Alicja Wojtyna-Jodko (SNPPiT), XL Zjazd Fizyków Polskich, Uniwersytet Jagielloński, 2009;
6. „Rola eksperymentów fizycznych w przezwyciężaniu trudności w uczeniu się uczniów szkoły podstawowej”, Alicja Wojtyna-Jodko (SNPPiT), XL Zjazd Fizyków Polskich, Uniwersytet Jagielloński, 2009;
7. „The role of experiment in the learning physics proces”, Alicja Wojtyna-Jodko (SNPPiT), Proceedings of The World Conference on Physics Education (www.wcpe2012.org), University of Istanbul, 2012;
8. „Wykorzystanie eksperymentu w nauczaniu fizyki”, Alicja Wojtyna-Jodko (SNPPiT), „Problemy Dydaktyki Fizyki”, Uniwersytet Wrocławski, 2013.
O AUTORCE:
Aktywność na forum międzynarodowym:
- Członek: The International Network for Information in Science and Technology Education (INISTE), UNESCO, Paryż, od 1992;
- Sekretarz: Focus Area 2 on Scientific and Technological Literacy for Development, oraz przewodnicząca: subgroup on Science and Technology Education for the Environment, Europe and North America Group, PROJECT 2000+ International Forum on Scientific and Technological Literacy for All, Paryż, 1993;
- European Representative of The International Council of Associations for Science Education (ICASE) , 1993 – 1998;
- Członek Komitetu Naukowego i sekretarz generalny: European Symposium „Science and technology teacher training: what training for what type of teaching?” Cite des Sciences et de l’Industrie La Villette, Paryż, 1994;
- Koordynator w Polsce: The Interregional Pilot Project „The relations between energy, development and environment: the role of educational systems”, UNESCO, Warszawa – Paryż, 1996;
- Koordynator w Polsce: European Chemical Industry Council (CEFIC) Science Education Award, Bydgoszcz – Bruksela, 1996-2000.
powrót